Petar II Karađorđević opet u otadžbini (12): Večna kuća na Oplencu

Crkva Svetog Đorđa na Oplencu predstavlja objekat autentične lepote i rafiniranog izgleda. Građena kao hram i mauzolej vladarske porodice Karađorđević, ona dominira krajolikom u koji se uklapa kako prefinjenim izgledom tako i materijalom od kog je sačinjena, a čija belina u kontrastu sa zelenilom šuma oko nje i plavetnilom neba, predstavlja savršeni sklad.

U kripti 39 grobnica

Zadužbinska crkva Svetog Đorđa, smele i neobične arhitekture, izgrađena je u srpsko-vizantijskom stilu. To je petokupolna građevina, sa velikom glavnom kupolom i četiri manje, koje su nešto niže i nalaze se na krajevima ravnokrakog krsta.
Ispod glavnog kubeta nalazi se masivni polijelej od bronze prečnika 9 metara, težak 1.500 kilograma. Naopako postavljena kruna u polijeleju simbolizuje tugu srpskog naroda zbog propasti srpskog carstva na Kosovu 1389. godine.

Ime crkve Crkva je posvećena Sv. Đorđu. Izbor mesta je bio logičan jer je Topola bila prva prestonica za vreme ustanka; rodno mesto Karađorđa je dvadesetak kilometara udaljeno, isto kao i Orašac u kome je doneta odluka o podizanju ustanka 1804. a i mesto na kome je ubijen (Radovanje) je u blizini. Tako i lik sveca na polukružnom mozaiku iznad ulaza nesumnjivo podseća na Karađorđa. Autor je Paja Jovanović, a mozaik je izrađen u Veneciji.

U Oplenačkoj crkvi sabrane su kopije iz 60 srpskih manastira. U mozaiku je urađeno 725 slikanih kompozicija (513 u hramu i 212 u kripti) na kojima se nalazi 1500 figura. Ukupna površina mozaika je 3.500 kvadrata. Ugrađeno je oko 40 miliona staklenih kockica, koje imaju 15.000 nijansi boja, a izrađene su u Italiji i Nemačkoj.

U kripti se nalazi 39 grobnica sa nadgrobnim pločama od dečanskog oniksa. Na Oplencu je sahranjeno dvadeset dva člana dinastije: dva sarkofaga se nalaze u gornjem delu hrama, u severnoj pevnici je sarkofag kralja Petra Prvog (1844 - 1921), ktitora crkve, a u južnoj sarkofag Karađorđa Petrovića (1762 - 1817), prvog vladara obnovljene Srbije i rodonačelnika dinastije Karađorđević, dok je u kripti sahranjeno 20 članova dinastije, među kojima i dva vladara, knez Srbije Aleksandar Karađorđević (1806 - 1885) i kralj Jugoslavije Aleksandar Prvi Karađorđević (1888 - 1934). Crkva i kripta predstavljaju nerazdvojnu celinu, koja je znalački ukomponovana.

Bogata filigranski rađena ornamentika, savršeno skladan mozaik, sa vešto i planski odabranim motivima, izuzetno lepe spoljašnjosti i precizno odabranog mesta gde će se zidati, svojom monumentalnošću i lepotom, ova crkva predstavlja biser arhitekture i dekoracije toga vremena.

Neposredno po dolasku na presto Majskim prevratom 1903. Petar Prvi Karađorđević, unuk Đorđa Petrovića - Karađorđa, vođe Prvog srpskog ustanka, je izabrao mesto za dinastičku zadužbinu, crkvu - mauzolej, na vrhu Malog Oplenca, iznad šumadijske varošice Topole.

Zidovi mali za imena stradalih Prvobitna zamisao kralja Petra bila je da se na zidovima crkve urežu imena svih vojnika i oficira koji su pali u ratovima 1912. i 1913. godine. No, kako je ubrzo po ovim ratovima, dok crkva još nije bila završena, usledio Prvi svetski rat (1914-1918), u kojima je Srbija izgubila oko 350.000 vojnika - ratnika, to se od ove zamisli moralo odustati. Rešenje se našlo u ideji izgradnje mozaika na unutrašnjim zidovima. Ceo živopis je izrađen u mozaiku. Verno su reprodukavane najlepše freske iz 60 srednjovekovnih crkava.

Kraj Topole Karađorđe je imao kuću i imanje gde su ga zatekli dani Prvog srpskog ustanka. A u Topoli je bila ustanička prstonica. Karađorđe je 1808. nekom vrstom ustavnog akta od svojih pristalica proglašen naslednim voždom, čime je stvorena dinastija Karađorđevića.

Mesto podizanja kraljeve zadužbine istovremeno treba da simbolizuje i kontinuitet vlasti dinastije, koji su Obrenovići prekidali, koju je uspostavio Karađorđe pokrećući Srbiju na oslobođenje od turske vlasti i buržuasku revoluciju.

Godine 1904. astronomski je određen pravac istok-zapad, obavezan za pravoslavne crkve, a 1907. kupljeno zemljište, položen kamen temeljac i raspisan konkurs za arhitektonsko rešenje. Izabranim arhitektonskim rešenjem sa konkursa kralj i stručna javnost nisu bili zadovoljni pa je raspisan novi konkurs na kome je izabrano rešenje mladog Koste J. Jovanovića.

Izgradnja po ovom rešenju koje je ispunilo zahteve i u pogledu monumentalnosti i u pogledu odražavanja srpsko-vizantijskog stila, započeta je 1910. a već 1912. stiglo se do mogućnosti da crkva bude osveštana. Pošto je odlučeno da se fasada obloži belim venčačkim mermerom, u blizini je, na Venčacu iznad Aranđelovca, otvoren majdan. Venčački mermer postao je svetski čuven.

Tri nedelje posle osveštanja crkve započeli su Balkanski ratovi (17. oktobra 1912.) a ubrzo i Prvi svetski rat. Radovi su bili obustavljeni, a kralj Petar je umro 1921. ne dočekavši da crkvu vidi završenu.

Karađorđev grob

Za vreme okupacije Srbije od strane Austrougarske nedovršena crkva je pretrpela oštećenja. Radove je nastavio kralj Aleksandar i po okončanju, 1930. crkva je po drugi put osveštana.

Od 1947. do 1991. crkva je bila kao spomenik kulture od izuzetne važnosti otvorena za posetioce. Crkva je treći put osveštana 1991. od kada se u njoj ponovo obavljaju bogosluženja nedeljom i crkvenim praznicima a i nadalje je otvorena za posetioce kao muzej.

Iznad portala, u krugu, izvajan je stari porodični Karađorđev grb, sa čijih strana stoje dva Šumadinca. Grb je uglavnom identičan sa grbom Kraljevine Srbije iz 1882. godine. Unutrašnjost je još upečatljivija od monumentalnog i lepog spoljašnjeg izgleda. Pod crkve rađen je u Milanu, izveden je od raznobojno poliranog mermera, po uzoru na crkvu Sv. Luke u Fokidi i crkvu u Palermu.

Stubovi su od čuvenog italijanskog mermera iz Karere. Kripta je ukopana ispod cele crkve i ona je takođe ukrašena mozaičnim ornamentima i kopijama fresaka. Kapela u kripti je od pećkog oniksa. U kripti se nalazi 39 grobnica sa nadgrobnim pločama od dečanskog oniksa. Na Oplencu je ukupno sahranjeno 19 članova dinastije Karađorđević iz pet generacija.

Ispred crkve Sv. Đorđa je nevelika prizemna kuća koju zovu Petrova kuća u kojoj je sada manja postavka sa izloženim predmetima vezanim za Karađorđeviće. Pored crkve Sv. Đorđa na samom Oplencu ima još nekoliko objekata vezanih za dinastiju Karađorđevića, koji uz Karađorđev grad udaljen ne više od 1,2 kilometara predstavljaju celinu.

U naosu su sahranjeni Karađorđe (na desnoj, južnoj strani) i Petar Prvi, na severnoj strani. "Posle četiri sahranjivanja na pet mesta (glava je bila i posebno sahranjena), 9. septembra 1930. godine, Karađorđeve kosti su prenete iz crkve Sv. Bogorodice u Karađorđevom prestonom gradu u Topoli u dinastičku zadužbinu na Oplencu.

Uz zapadni zid južne apside je kraljevski presto za kralja i kraljicu. Načinjen je od poliranog zelenog mermera, sa naslonom ukrašenim u zlatnom mozaiku i sedefu i, u sredini i dvoglavim orlom. Nasloni za ruke su od dečanskog mermera, a sedište počiva na izvajanim lavovima. Očigledno je da opis govori o prestolu pre oštećivanja, a Karađorđev portret u mozaiku verovatno pokriva mesto dvoglavog orla. Spomenik Karađorđu je u njegovom rodnom selu Viševac, dvadesetak kilometara od Oplenca.

KRAJ