Čudotvorac i u Rusiji

Poznato je da se kult Svetog Save raširio Rusijom još pre više vekova. Ruski kaluđer starac Isaija doneo je 1517. sa Svete gore u svoju domovinu rukopis Savinog žitija koje je u 13. veku napisao monah Teodosije, jedan od najznačajnijih srednjovekovnih srpskih pisaca.

Kultni svetac Kultnom odnosu Rusa prema srpskom svetitelju doprinelo je umnogome i njegovo delo "Krmčija", koje se smatra najznačajnijim pravnim kodeksom srpske crkve i srpske srednjovekovne države. Ona se prepisivala u pravoslavnoj Rusiji već u 13. veku i bila osnov ne samo crkvenog, nego i građanskog zakonodavstva do kraja 19. veka. Savin molitveni život bio je uzor ruskim monasima, a poštovanju srpskog svetitelja pomogle su srpske izbeglice koje su pred turskim varvarstvom našle utočište u Rusiji već od kraja 14. veka, kao i i srodničke veze sa ruskim narodom. Ana Glinski - Jakšić, iz porodice poznatih srpskih plemića Jakšića bila je baka po majci ruskog cara Ivana Groznog.

Iako je njegovo delo bilo tek jedno od nekoliko koja su se bavila uzbudljivim životom najpoznatijeg srpskog sveca, upravo je Teodosijevo žitije odabrano da stigne u zemlju slovenske braće i potom je bilo toliko prepisivano da ga je imala svaka veća biblioteka u Rusiji.

Slavista i istoričar dr Aleksandar Solovjev je zabeležio da su epizode iz života svetog Save unete u ruski letopis. Ruski pisac iz 17. veka Zaharije Kopistenski u polemičkom spisu protiv katolika ističe svetog Savu kao pravoslavni obrazac na koji se treba ugledati. Za njega se kaže da sačinjava prvu jaču duhovnu vezu između srpskog i ruskog naroda.
 

Domentijan, prvi biograf svetog Save, veli da je on, dok je još bio mladi Rastko napustio očev dvor prema nagovoru nekog kaluđera "poslatog od boga". Taj kaluđer je zaneo najmlađeg sina Stefana Nemanje pričama o prekrasnom monaškom životu i odveo ga u hram Svetog Pantelejmona.

Drugi živopisac Savin Teodosije preciznije kaže da je taj rečiti kaluđer bio Rus rodom, "ne prost, nego iskusan u rečima", koji je svetog Savu odveo na Svetu goru. Oba biografa se slažu u tome da je Rastko dobegao baš u Pantelejmonov ruski manastir a ne u neki drugi zato što je njegov duhovni vođa poreklom bio Rus.

Aleksandar Solovljev piše u "Srpskom književnom glasniku", daleke 1935. kako je 1191. godine, da je ruski iguman primio srpskog kneževića, pomogao mu da zavara svoje gonioce, primi malu monašku shimu i da sa manastirske kule zbaci svoje kneževske haljine u znak rastanka sa svetovnim životom.

Kula na kojoj se Rastko Nemanjić oprostio od svetovnog života i danas postoji u manastiru Stari Rusik i udaljena je na jedan čas hoda od novog manastira Svetog Pantelejmona. Stari manastir su krajem 18. veka napustili kaluđeri Grci. Kad je u 19. veku manastir prešao u ruske ruke i znatno se obogatio, Rusi su obnovili Stari Rusik i u njegovoj kuli sagradili crkvu Svetog Save Srpskog, koja je osveštana 3. jula 1871.

Monah Sava je u ruskom manastiru proveo šest meseci. Tu je primio prva pravila monaškog života i upoznao se sa prvim izvorima crkvene književnosti. Posle boravka među ruskim monasima prešao je u manastir Vatoped da usavrši grčki jezik. Pri rastanku je bogato obdario ruski manastir zlatom i drugim darovima i docnije održavao s njim bliske veze.

Počasni oltar U selu Igumnovo u Moskovskoj guberniji je 1810. podignuta crkva, posvećena svetim mučenicima, braći Floru i Lavru, kamenorescima koji su zbog hrišćanskih uverenja postradali u 2. veku na Kosovu. U Svešteničkom dokumentu za 1831, koji se tu čuva, stoji da su u crkvi postojala dva oltara, jedan za mučeničku braću, a drugi posvećen svetitelju i čudotvorcu Savi Srpskom. Tu se služba božja održavala u dan proslavljanja Svetog Save, 27. januara, sve do zatvaranja hrama u Igumnovu 1937.

Posle nekoliko godina provedenih u Vatopedu, Sveti Sava je od svetogorskih vlasti izdejstvovao da se Srbima da napušteni manastir Hilandar da bi u njemu stvorio ognjište srpske nacionalne kulture.

Kult svetog Save ne samo što je dobio istaknuto mesto u ruskoj hrišćanskoj tradiciji, nego se u svesti njihovih vernika srpski svetitelj smatra čudotvorcem već četiri veka. Kult svetog Save sabirao je pravoslavne Slovene i Grke. To je i razlog što je lik ovog sveca Save živopisan od manastira Svete gore i kontinentalne Grčke, pa preko Bugarske i Rumunije, čak do Rusije.