Neosvojivo naselje pod Kulskim brdom

Iako se naziva Novim Gradom, prvi put se u dokumentima pominje 1217. godine. Nastao je pod Kulskim brdom iz podgradova Podnovi i Ustisana. Na samom brdu je stajao čvrsti kaštel knezova Babonjića, iz koga su nadzirali rečni i drumski saobraćaj dolinama Une i Sane, gde su i začeci Novog Grada.

Žilava tvrđava Vrativši se u Novi grad posle rata sa Austrijom, Turci su 1726. sagradili novo utvrđenje, ovoga puta od kamena. U njega se ulazilo preko dva lančana mosta, a jarkom ispod zidina je tekla voda iz Une. Ovako opremljena, tvrđava osvojena je samo jedanput 1788, posle duge opsade i 20 puta jače vojske austrijskog feldmaršala Ernesta Gideona Laudona.

Stare geografske karte pominju ovo utvrđenje kao Novi Grad, Novo Kastro, Novigradec, Kastrum, Ujvar. Bio je to nevelik, ali gotovo neosvojiv grad.

Pad Bosne pod tursku vlast primorao je knezove Babonjiće da se udruže sa hrvatskim knezovima Zrinskim, tako da su 1483. porazili tursku vojsku. Međutim, velikaška sloga je bila kratkog veka.

Turci su 1537. zauzeli od Babonjića susedni Blagaj grad, kao i Novi na Kulskom brdu. Zrinski su već bili sagradili novi Novi, na suprotnoj obali Une, ali je njega osvojio Malkoč-beg 1557. godine. Novi Grad su Turci pretvorili u vojnu bazu za osvajanje Beča i izgradili most preko Une.

Krajem 17. veka, grad je osvojila vojska ugarskog velikaša Petra Erdedija. U narednom veku, Turci su se vratili i tu zadržali sve do 1878. kada je Austrougarska okupirala Bosnu i Hercegovinu.

Nove vlasti su porušile impozantnu novsku tvrđavu, a njen kamen ugradile u razna javna i privatna zdanja. Godine 1895. grad je prozvan Bosanski Novi i to ime je nosio sve do 1992, kada mu je vraćen prvobitni naziv.

Priroda je bogato obdarila ovaj kraj bistrim vodama, zelenim gajevima, cvetnim poljima, pitomim bregovima Podgrmeča i Potkozarja. Novogradska sela su postala oaza netaknute prirode i mira, gde starinske kuće, izvorna narodna nošnja, običaji i gurmanluci čine pravi raj za turiste.